Optymalizacja BIOS-u i UEFI
Chcielibyśmy zoptymalizować podstawowe ustawienia komputera, ale boimy się wejść do BIOS-u?
BIOS (Basic Input/Output System – podstawowy system wejścia-wyjścia) oraz jego następcy EFI (Extensible Firmware Interface) i UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) są mózgiem każdego komputera.
Mały chip pamięci na płycie głównej inicjuje pracę wszystkich komponentów peceta, kontroluje hardware i uruchamia system operacyjny, na przykład Windows. Z pomocą menu ustawień (setup) możemy dostosować BIOS do naszych potrzeb. Zmiany ustawień domyślnych często wyraźnie polepszają wydajność peceta albo notebooka.
Jednak nieprzemyślane kroki mogą skutkować awarią komputera.
Jakich opcji lepiej nie dotykać, jak wejść do ustawień, jak przyspieszyć w nich uruchamianie Windows, jak ochronić pecet hasłem albo w razie problemów przywrócić ustawienia fabryczne.
Jak się dostać do BIOS-u albo UEFI?
Otwieramy BIOS: komputery z Windows 7 albo starszą wersją systemu operacyjnego z reguły dysponują tradycyjnym BIOS-em „Legacy”.
Aby otworzyć to menu bezpośrednio po włączeniu komputera, naciskamy odpowiedni klawisz dostępu do setup – w większości komputerów jest to Delete, F1, F2 albo F10. Wiele pecetów zaraz po uruchomieniu wyświetla właściwy klawisz na ekranie.
Jeśli tak się nie dzieje, sprawdźmy w podręczniku użytkownika od płyty głównej.
Wskazówka: Naciskamy klawisz w rytmie sekundowym, aby nie przegapić krótkiego okna czasowego na uruchomienie BIOS-u.
Otwieranie EFI/UEFI: Nowsze komputery mają najczęściej setup (U)EFI. Również następcę BIOS-u z zasady można otwierać tak samo jak BIOS klawiszem setup. Ponieważ jednak Windows 8 i 10 uruchamiają się o wiele szybciej, to na konieczne naciśnięcie klawisza pozostają tylko ułamki sekundy. Na szczęście (U)EFI można otworzyć także z poziomu Windows:
– otwieramy menu Start Windows i klikamy na ikonę Zasilanie. Przy wciśniętym klawiszu Shift wybieramy pozycję Uruchom ponownie. Po kilku sekundach pojawią się rozszerzone opcje uruchamiania. Klikamy na Rozwiąż problemy, Opcje zaawansowane, Ustawienia oprogramowania układowego UEFI i na Uruchom ponownie.
Jeśli Windows się nie uruchamia, poniższy trik pozwoli nam na wejście do (U)EFI: Restartujemy pecet. Gdy tylko pojawią się krążące punkty, naciskamy przycisk wyłączania tak długo, aż komputer znów się wyłączy.
Powtarzamy sekwencję czynności raz lub dwa, aż w miejsce krążących punktów pojawi się komunikat o przygotowywaniu naprawy automatycznej – wtedy pozwólmy komputerowi pracować dalej. W oknie Naprawa automatyczna wybieramy Opcje zaawansowane. Dalej postępujemy, jak opisano powyżej.
Otwieranie boot menu
W BIOS-ie/(U)EFI możemy również określić, czy pecet ma się uruchamiać z napędu DVD czy z pamięci USB . Jeśli jednak chcemy tylko jednorazowo zmienić kolejność bootowania, w Boot Menu zrobimy to szybciej. Tę funkcję uruchamiamy tak:
Otwieranie Boot Menu w BIOS-ie: Jeśli nie uda się z klawiszem włączającym Boot Menu, postępujemy tak samo jak przy otwieraniu ustawień (U)EFI.
W rozszerzonych opcjach uruchamiania zamiast Rozwiąż problemy wybieramy pozycję Użyj urządzenia i z listy wybieramy wybrany napęd.
Identyfikacja BIOS-u
W naszym komputerze znajduje się prawdopodobnie BIOS/(U)EFI marki Phoenix, Award lub AMI (American Megatrends). Tylko w starszych komputerach przy uruchamianiu pojawia się tablica informacyjna z wersją BIOS-u.
Teraz ustalimy, która wersja BIOS/(U)EFI pracuje w naszym komputerze:
Aby otworzyć rejestr, naciskamy Start+R, wpisujemy regedit i zatwierdzamy przez OK oraz Tak. Po podwójnych kliknięciach na HKEY_LOCAL_MACHINE, HARDWARE, DESCRIPTION, System oraz BIOS zobaczymy między innymi producenta (BIOSVendor), wersję (BIOSVersion) i wiek (BIOSReleaseDate) naszego setupu. W przykładzie jest to wersja UEFI 7.02 firmy American Megatrends (AMI).
Szybsze uruchamianie
Niektóre komputery z UEFI oferują funkcję szybkiego startu. Wtedy BIOS montuje niektóre urządzenia, takie jak łącza USB, nie od razu, dzięki czemu system uruchamia się szybciej. Aby aktywować ten tak zwany Fast Boot, otwieramy UEFI, jak opisano to we wskazówce 1, i w przykładowym notebooku z UEFI AMI klawiszami strzałek przechodzimy do punktu menu Boot.
U innych producentów Fast Boot znajdziemy najczęściej pod BIOS Features, Feature albo Windows 8 Feature.
Teraz przechodzimy do Fast Boot, naciskamy Enter, wybieramy Enabled, jeszcze raz Enter i zapisujemy ustawienia przez F10 oraz Enter. Niektóre pecety mają także szczególnie szybki tryb Ultra Fast Boot.
Po prostu go wypróbujmy: w razie problemów przestawiamy opcję ponownie na Disabled.
Aktualizacja BIOS-u
Przestarzały BIOS może w przypadku instalacji nowej wersji Windows albo nowego sprzętu skutkować komunikatami błędów. Na szczęście producenci pecetów oferują czasami do pobrania nowe wersje BIOS-u.
Tak pobierzemy aktualizację firmware’u na przykładzie notebooka Acer: Otwieramy stronę acer.com.pl i klikamy na WSPARCIE TECHNICZNE, a potem na Sterowniki i Instrukcje. Tam wpisujemy numer seryjny znajdujący się na spodzie komputera.
Po kliknięciu na Szukaj przechodzimy na zakładkę BIOS/Firmware i na wyświetlonej liście przy najnowszej pozycji klikamy na Do pobrania.
Aby zainstalować aktualizację, uruchamiamy pobrany plik.
Łamanie hasła Bios
W BIOS-ie możemy aktywować zabezpieczenie hasłem. Wówczas komputer uruchomi się dopiero po wprowadzeniu właściwego hasła (patrz wskazówka numer 8). To bardzo przydatna funkcja, o ile sami nie zapomnimy hasła albo nie kupimy zablokowanego w ten sposób komputera na przykład na aukcji. Tymi trzema trikami złamiemy zabezpieczenie:
Tylna furtka:
Po trzykrotnym wprowadzeniu nieprawidłowego hasła pecet zgłosi System disabled i poda pięcioznakowy kod. Wpisujemy go na stronie bios-pw.org i klikamy na Get password. Jeśli pojawi się Bad hash, wypróbowujemy następną wskazówkę. W przeciwnym razie zobaczymy kilka haseł, które działają jak dorobiony klucz. Wypróbowujemy je po restarcie – aby wyłączyć komputer, przytrzymujemy dłużej przycisk zasilania. W BIOS-ie kasujemy hasło administratora, ustalając puste hasło. To skasuje także hasło użytkownika.
Restart CMOS:
Podczas pracy ostrożnie zdejmujemy obudowę. Uwaga! Niebezpieczeństwo porażenia prądem!
Jeśli na płycie głównej jak na ilustracji powyżej znajduje się włącznik CLR CMOS, wciskamy go. Przy następnym uruchomieniu BIOS będzie zresetowany do ustawień domyślnych, a hasło usunięte.
Usunięcie baterii:
Ten sam efekt osiągniemy, kiedy – najlepiej na noc – usuniemy tak zwaną baterię CMOS. Więcej o tym we wskazówce poniżej.
Wymiana baterii
Czy wiedzieliśmy, że nasz komputer ma baterię? Bateria guzikowa zasila chip CMOS. W nim pecet zapisuje wszystkie ustawienia BIOS-u. Kiedy bateria po latach się wyczerpie, nagle pojawia się mnóstwo problemów: pecet nie zapamiętuje daty, zapomina ustawień i w ekstremalnym przypadku odmawia uruchomienia.
Aby wymienić baterię, odłączamy wtyczkę od zasilania peceta albo wyjmujemy akumulator notebooka. Teraz odkręcamy pokrywę obudowy, aby zobaczyć płytę główną z baterią CMOS. Zapałką albo wykałaczką ostrożnie przesuwamy mały pałąk mocujący na bok i bateria wyskoczy z gniazda.
Zakupmy baterię na wymianę: najczęściej jest to 3-woltowa bateria guzikowa z nadrukiem CR2032 dostępna w sklepach już od pięciu złotych. Ważne: w notebookach bateria CMOS jest czasami przylutowana na stałe. W takim przypadku lepiej, żeby jej wymianą zajął się specjalistyczny serwis.
Optymalizacja ustawień podstawowych
W BIOS-ie albo (U)EFI znajdują się ustawienia podstawowe naszego peceta. Jeśli otworzymy je jak opisano we wskazówce 1, możemy włączać i wyłączać urządzenia, zmieniać opcje bezpieczeństwa albo określić, z którego nośnika komputer ma się uruchamiać.
W BIOS-ie możemy też w łatwy sposób dużo popsuć. Tutaj pokażemy, jak bezpiecznie zmieniać najważniejsze opcje i ustawienia, od których lepiej trzymać się z daleka.
Zmiana kolejności bootowania
Jeśli chcemy, aby komputer na stałe używał pamięci USB jako napędu bootowania, na przykład aby korzystać z systemu Live na pendrivie, konieczne są te ustawienia: opcję w zależności od producenta znajdziemy pod Boot, Advanced BIOS Features, Advanced Setup albo BIOS Features Setup i potem ewentualnie pod Boot Device Priority, Boot Option i Priorities albo Boot Sequence.
Na następującej teraz liście wszystkie napędy są posortowane według priorytetu, na przykład First Boot Device albo Boot Option #1 i tak dalej.
Musimy teraz tylko przesunąć wybrany napęd na pierwsze miejsce: albo otwieramy pierwszą pozycję klawiszem Enter, wybieramy napęd startowy i zatwierdzamy przez Enter, albo zaznaczamy napęd na liście i przesuwamy go wyświetlanymi klawiszami change – do góry na ogół za pomocą Page up albo +.
Ustawianie hasła
Hasłem BIOS możemy stosunkowo bezpiecznie chronić nasz notebook przed dostępem osób nieuprawnionych. Odpowiednią opcję znajdziemy bezpośrednio w menu głównym BIOS-u pod Security, Password albo BIOS Setting Password.
Wiele komputerów rozróżnia pomiędzy hasłem Administrator, Setup albo hasłem Supervisor, które zabezpiecza jedynie menu ustawień i hasłem User, które całkowicie blokuje uruchamianie komputera.
Uwaga! Jeśli zapomnimy hasło, sami wpadniemy w kłopoty. Wskazówka 5 informuje, jak z nich wybrnąć.
Ładowanie ustawień standardowych
Jeśli coś poprzestawialiśmy albo BIOS zapomniał ustawienia, możemy odtworzyć Defaults, czyli ustawienia domyślne. Wiele pecetów oferuje w menu głównym przy Exit albo Save & Exit dwie opcje:
- Ustawienia optymalne: Ustawienia dla optymalnej wydajności komputera znajdziemy pod pozycjami Default Settings, Optimized Settings, Optimized Defaults, Optimal Settings, Turbo Defaults albo BIOS Defaults.
- Bezpieczne ustawienia: Jeśli pojawiają się problemy, wybieramy bezpieczne ustawienia standardowe, które znajdziemy w pozycjach Failsafe, Setup Deaults albo Shipping Mode.
Pułapki w BIOS-ie
Od innych opcji BIOS-u lepiej trzymać się z daleka. Dotyczy to w szczególności ustawień dysku, które znajdziemy na przykład pod (Advanced) SATA Configuration.
Jedna fałszywa decyzja pomiędzy AHCI, RAID albo IDE skutkuje na przykład tym, że pecet odmówi uruchomienia.
Z tego samego powodu nie należy zmieniać zachowania funkcji ochronnych UEFI Secure Boot Mode i pozostawić je w ustawieniu Standard.
We wskazówce 6 przeczytamy, jak bezpiecznie wyłączyć funkcje ochrony.
Klawisze funkcyjne w BIOS-ie
